Kościół św. Anny w Warszawie

Medale do nabycia w przedsionku kościoła!

Kościół Św. Anny w Warszawie, przez kilka wieków bernardyński, a obecnie akademicki, stanowi znaczący i charakterystyczny akcent w malowniczej panoramie Warszawy. Jest jedną z najstarszych świątyń warszawskich i jedną z nielicznych, tak w znacznym procencie autentyczną, zarówno jeśli chodzi o różnorodność form stylowych samej bryły, kształtowanej w czasie prawie sześciu wieków swego istnienia, jak i wyposażenia wnętrza. Widok bryły kościoła od strony Wisły, z gotycką apsydą, opiętą szkarpami i barokowym szczytem z 1667 r.

Powstanie swe zawdzięcza kniaziównie kijowskiej Annie z Holszańskich księżnej Mazowieckiej, wdowie po Bolesławie III, która w 1454 roku sprowadziła z Krakowa, rok wcześniej tam osiadłych, pierwszych franciszkanów surowszej reguły (obserwantów), których w Polsce nazwano bernardynami (od imienia założyciela – Św. Bernardyna ze Sieny). Darowała im plac przy ówczesnym trakcie Czerskim, za murami miasta, ale nieopodal siedziby książęcej, gdzie przy jej pomocy już w 1454 r. wzniesiono klasztor, zapewne z muru pruskiego i pierwszy murowany kościół, którego poświęcenia dnia 4 grudnia t.r. dokonał Andrzej z Bnina Opaliński, biskup poznański.

Ta pierwsza świątynia założona została na masywnych fundamentach, w celu zabezpieczenia murów przed usuwaniem się wysokiego stoku wiślanej skarpy. Powojenne badania, podczas umacniania skarpy, wykazały, że obecne prezbiterium gotyckie stoi na podstawie trzech, a niekiedy i czterech nieregularnie ułożonych warstwach dużych polnych głazów. Ten pierwszy kościółek bernardyński był niewielki, założony na planie prostokąta zamkniętego od wschodu trójboczną apsydą, mieścił się w granicach murów dzisiejszego prezbiterium. Elewacje opięte zostały uskokowymi skarpami, pomiędzy którymi znajdowały się ostrołukowe otwory okienne (obecnie zamurowane, tworzą na zewnątrz wnęki). Od południa do naroża ówczesnej elewacji frontowej przylegała czworoboczna wieża (stojąca do dziś), przez którą prowadziło zapewne wejście do świątyni (zachowane ostrołukowe przejście z krzyżowym sklepieniem). Wnętrze było salowe, jednonawowe, nakryte drewnianym stropem i dwuspadowym dachem. Poziom posadzki był niższy przeszło o metr od dzisiejszego prezbiterium.

Budynki klasztorne w tym czasie bardzo skromne, stały na uboczu, w pobliżu kościoła, na południe od niego .

Te pierwsze budowle warszawskiego konwentu bernardyńskiego Sklepienie “kryształowe” w korytarzu wschodniego skrzydła dawnego klasztoru (z lat 1513-14) padły ofiarą pożaru w 1507 roku. Głównie ucierpiał budynek klasztoru, który odbudowano w 1511 roku w znacznie okazalszej postaci, dzięki fundatorowi, którym był zamożny mieszczanin warszawski Baltazar Burcholczer . Murowany dom, na planie prostokąta, piętrowy, podparty skarpami i nakryty wysokim dachem dwuspadowym, stanął równolegle do kościoła od strony południowej. Nowy klasztor wyposażony został, co było w tych czasach rzadkością, we wspólną obszerną jadalnię, kuchnię i spiżarnię. W latach 1513-14 powiększono klasztor, wznosząc nowy budynek murowany, nieco niższy, łączący poprzednio wybudowany z bryłą kościoła. Mieszczące się w tym nowym budynku parterowe sale, korytarze, zakrystia, przykrywały sklepienia kryształowe i krzyżowo-żebrowe, zachowane do dziś.

Stary kościółek Św. Bernardyna, w zestawieniu z nowym klasztorem prezentować się musiał skromnie i ubogo. Sprawę rozbudowy kościoła, nie mogącego już pomieścić wszystkich wiernych (zamieszkałych w pobliżu na coraz bardziej zaludniającym się przedmieściu) przyspieszył pożar, który w maju 1515 r. strawił część Starej Warszawy z kolegiatą Św. Jana, kościołem Św. Marcina oraz przedmieście z klasztorem i kościołem bernardynów.

Budowę nowej świątyni podjęto już w 1515 roku. Główną fundatorką odbudowy nowej świątyni była następna Anna księżna Mazowiecka, tym razem Radziwiłłówna, regentka, wdowa po Konradzie III Rudym, matka ostatnich książąt mazowieckich Stanisława i Janusza; budowę wspierały również legaty i darowizny mieszczan warszawskich. Najwcześniej odbudowano dawny budynek kościelny z apsydą, zamieniony teraz na prezbiterium, do którego prowadziło wejście z klasztoru przez odbudowaną także czworoboczną wieżę. Oddanie go do użytku wiernym nastąpiło już w 1518 roku. Kościół otrzymał wówczas podwójny tytuł – św. Bernardyna i św. Anny.